Brückner. Średniowiecze odzyskane – wydarzenia towarzyszące wystawie - Aktualności - Biblioteka Narodowa

Aleksander Brückner był również pionierem badań nad literaturą popularną dawnych wieków, która pod wpływem ówczesnej nauki niemieckiej zyskała określenie Volksbuch – powieść ludowa. Są to głównie przekłady, a zatem zazwyczaj nie postrzega się ich jako ważnego składnika polskiej tradycji literackiej. Jednak to właśnie te teksty towarzyszyły polskim czytelnikom przez całe stulecia, ponieważ były wznawiane jeszcze w XIX i XX wieku, o czym Brückner świetnie wiedział. Nie mógł jednak przeboleć, że żaden z nich nie jest osadzony w dawnych dziejach Polski, dlatego postanowił sam napisać opowiadanie nawiązujące do schematu powieści ludowej, poświęcone córce Mieszka I („Niedźwiedzia”). Podczas spotkania dr Krystyna Wierzbicka-Trwoga przybliży uczestnikom literaturę fabularną dawnych wieków oraz wyjaśni, dlaczego Volksbuch jest mitem – dokładnie takim jak Córka Niedźwiedzia.

dr Krystyna Wierzbicka-Trwoga – adiunkt na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie specjalizuje się w literaturze wczesnonowożytnej. Uzyskała tytuły magistra filologii germańskiej (2001) i filologii polskiej (2004) w systemie Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych oraz stopień doktora (2011) na Uniwersytecie Warszawskim. Do jej zainteresowań badawczych należą: XVII-wieczna poezja polska, niemiecka i angielska, a także wczesnonowożytna literatura fabularna, genologia, komparatystyka, przekładoznawstwo. Opublikowała monografię poświęconą barokowej poesis sacra oraz artykuły na temat teorii barokowego konceptu, formy cyklu poetyckiego, form gatunkowych oraz strategii przekładowych wczesnonowożytnej literatury fabularnej.

Zapraszamy na warsztaty paleograficzne – naukę czytania średniowiecznych rękopisów.

Warsztat pierwszy: Pergamin, pismo karolińskie, elitarność i trwanie.

Pisanie i czytanie we wcześniejszym średniowieczu to zajęcie elitarne, a zachowane z tego okresu książki to zwykle przedmioty mniej lub bardziej luksusowe. Pracowicie przekazują dawną wiedzę i ostrożnie tworzą nową. Kto je pisał i po co? Jak je czytać i po co? W trakcie warsztatu odpowiemy na te pytania wspólnie, zaglądając do korespondencji uczonych z XII wieku oraz czytając wczesnośredniowieczną encyklopedię.

dr Miłosz Sosnowski – adiunkt na Wydziale Historii UAM, interesuje się kulturą średniowieczną: tworzonymi i powielanymi wówczas rękopisami, przedmiotami, schematami myślenia oraz ich nowożytną recepcją. Wydawca średniowiecznych tekstów łacińskich, autor wielu prac naukowych, badacz hagiografii, odkrywca proweniencji Psałterza floriańskiego, obecnie zajmuje się historią szczerbca – legendarnego miecza polskich królów, a także zgłębia średniowieczną magię i czary.

Zapraszamy na warsztaty paleograficzne – naukę czytania średniowiecznych rękopisów.

Warsztat drugi: Papier, tekstura, bastarda i masowość.

W późnym średniowieczu liczba osób chcących oraz potrafiących czytać i pisać rośnie niepomiernie. Okazje do tego mnożą się: na uniwersytecie, w mieście, administracji, we dworze. Pisze się więcej, szybciej i niemal wszędzie, a sprzyja temu nowy, tani materiał, jakim jest papier. W trakcie warsztatu przyjrzymy się późnośredniowiecznym typom pisma. Docenimy też różnorodność tego, o czym pisano: często byle jak i byle gdzie – ale za to zawsze ciekawie!

dr Miłosz Sosnowski – adiunkt na Wydziale Historii UAM, interesuje się kulturą średniowieczną: tworzonymi i powielanymi wówczas rękopisami, przedmiotami, schematami myślenia oraz ich nowożytną recepcją. Wydawca średniowiecznych tekstów łacińskich, autor wielu prac naukowych, badacz hagiografii, odkrywca proweniencji Psałterza floriańskiego, obecnie zajmuje się historią szczerbca – legendarnego miecza polskich królów, a także zgłębia średniowieczną magię i czary.

Egzorcyzmy nie cieszą się współcześnie dobrą renomą. Nieodmiennie rozpalają jednak wyobraźnię i budzą silne uczucia. Nie inaczej było w średniowiecznej Europie – rzadko kto miał wątpliwości co do istnienia demonów i co do tego, że są one niebezpieczne i szkodliwe. Przed opętaniem można było chronić się za pomocą modlitw i amuletów. Spektakularnie zwalczali demony święci. Nierzadko jednak w centrum tej walki stał egzorcysta, uzbrojony w odziedziczoną po poprzednikach wiedzę i umiejętności. Na czym one polegały i jak działały? Przyjrzymy się temu na nieznanym dotąd przykładzie z piętnastowiecznego Krakowa, nowym odkryciu ze zbiorów Biblioteki Narodowej.

dr Miłosz Sosnowski – adiunkt na Wydziale Historii UAM, interesuje się kulturą średniowieczną: tworzonymi i powielanymi wówczas rękopisami, przedmiotami, schematami myślenia oraz ich nowożytną recepcją. Wydawca średniowiecznych tekstów łacińskich, autor wielu prac naukowych, badacz hagiografii, odkrywca proweniencji Psałterza floriańskiego, obecnie zajmuje się historią szczerbca – legendarnego miecza polskich królów, a także zgłębia średniowieczną magię i czary.

Legendy związane z postacią Aleksandra III Macedońskiego zaczęły krążyć po świecie raptem paręnaście lat po śmierci zdobywcy w 323 roku p.n.e. i prędko nabrały baśniowego, fantastycznego charakteru. Istniały zarówno w postaci fragmentów wpisywanych w rozmaite teksty literackie, jak i w formie dzieł poświęconych w całości Aleksandrowi, ujętych w szeroką kategorię Romansu o Aleksandrze. W polskiej tradycji średniowiecznej Aleksander pojawia się w kronikach, w tym przede wszystkim w Kronice Kadłubka, w bardzo ciekawej formie i roli: historia o wojnie z nim legitymizuje i uwzniośla dzieje przodków Polaków, a jego wyidealizowana charakterystyka służy za model dla postaci władców, natomiast historia o pokonaniu przezeń smoka została przypisana przez kronikarza legendarnemu założycielowi Krakowa. Z kolei XVI wiek przyniósł pierwsze polskie przekłady Romansu, dodając polskiej tradycji kolejny obraz Aleksandra i po raz kolejny zabarwiając go lokalną tradycją. Podczas spotkania dr hab. Aleksandra Klęczar spróbuje wskazać, jak polskie obrazy Aleksandra mają się do szerszej tradycji legendy władcy i jaka jest specyfika naszych lokalnych wersji.

dr hab. Aleksandra Klęczar – absolwentka filologii klasycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim i studiów żydowskich na uniwersytecie w Oksfordzie. Wykłada na UJ, a do jej zainteresowań badawczych należą: grecka i rzymska mitologia, poezja antyczna, obecność tradycji klasycznej w kulturze popularnej oraz – przede wszystkim – historia i legenda Aleksandra Wielkiego w antyku i poza nim. W wolnych chwilach tłumaczy (w 2013 współdzieliła z Grzegorzem Franczakiem Nagrodę „Literatury na Świecie” za przekład Katullusa) i pisze felietony o antyku i popkulturze dla „Nowej Fantastyki”.

Zapraszamy na warsztaty pisania minuskułą karolińską. Jest to rodzaj kroju łacińskiego minuskułowego (tzn. składającego się tylko z małych liter), który został utworzony na polecenie cesarza Karola Wielkiego na przełomie VIII i IX wieku. Minuskuła karolińska, zwana także karoliną, była używana w Europie powszechnie aż do XI wieku.

Zajęcia poprzedzi krótki wstęp na temat warsztatu skryby: zostaną opisane wszystkie materiały i narzędzia służące do pisania. Po wstępie rozpoczną się zajęcia praktyczne, składające się z trzech części. Pierwsza część będzie polegała na wykonaniu odpowiednich ćwiczeń wprowadzających do kreślenia liter. W drugiej uczestnicy skupią się już na tworzeniu liter. Trzecia część będzie poświęcona pisaniu słów i zdań oraz nauce o „światłach” między literami. Przedstawione zostaną także podstawy z zakresu komponowania tekstu. Kulminacją zajęć będzie wykonanie kopii jednej stronicy pochodzącej z Sakramentarza tynieckiego.

Podczas warsztatów uczestnicy będą używać do pisania obsadek z metalowymi stalówkami, ściętych patyków oraz przyciętych gęsich piór. Jako medium posłuży atrament. Aby w pełni poczuć klimat średniowiecznego skryptorium, nauka pisania będzie odbywała się na odpowiednio pochylonych pulpitach.

Piotr Popławski – absolwent Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego (2007–2012) oraz Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie (2012–2018). Dyplom na Wydziale Konserwacji uzyskał na specjalizacji Konserwacja i Restauracja Papieru. Aneks artystyczny do dyplomu wykonał z kaligrafii. Z zawodu jest konserwatorem papieru, fotografii i książek zabytkowych – obecnie zatrudnionym w Muzeum Warszawy. Jednocześnie wraz z żoną kieruje własną pracownią konserwatorsko-rzemieślniczo-artystyczną. Jest także nauczycielem kaligrafii oraz prowadzi zajęcia indywidualne z nauki ładnego pisania. Warsztaty kaligraficzne prowadzi z różną intensywnością od 2017 roku. W latach 2019–2020 był tutorem w Krakowskiej Szkole Kaligrafii.

Kultura staropolska kochała dowcipy, a do książek, które pasjami (za)czytywali obywatele Rzeczypospolitej Obojga Narodów, niewątpliwie należały zbiory facecji, badane i wydawane przez Aleksandra Brücknera. Przygody Sowizdrzała, kolekcja Facecyji polskich, wierszowane epigramaty składające się przecież na dwa pomnikowe zbiory Jana Kochanowskiego (Fraszki) i Mikołaja Reja (Zwierzyniec) to tylko najbardziej wyraziste przykłady. Jakie były źródła tych uciesznych opowieści? Co je łączy ze współczesnymi memami? Kim byli twórcy (autorzy i drukarze) wczesnonowożytnych facecji? Dlaczego powstawały? Z jakiego powodu ich bohaterowie imali się osobliwych dla współczesnego odbiorcy zajęć (chcieli latać z wieży bez skrzydeł, pisać bez pióra i kałamarza, szukać schronienia w serniku, leczyć bez lekarstw)? Dr hab. Marta Wojtkowska-Maksymik poszuka odpowiedzi na te pytania zapraszając uczestników spotkania w podróż po zachwycającym uniwersum szesnastowiecznego homo ridens.

dr hab. Marta Wojtkowska-Maksymik – historyczka literatury i badaczka kultury staropolskiej. Zawodowo związana z Wydziałem Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Interesuje się neoplatonizmem renesansowym, dawnymi przekładami, staropolskim piśmiennictwem dla kobiet i o kobietach. Jest autorką monografii: Gentiluomo cortigiano i dworzanin polski (2007), Źródła i sposób ujęcia kwestii kobiecej godności w „O ślachetności a zacności płci niewieściej” Macieja Wirzbięty (2017). Tłumaczyła Amintasa T. Tassa, Pastor fido G. B. Guarina. Obecnie kieruje grantem MEiN, którego efektem będzie polski przekład szesnastowiecznego traktatu o języku i stylu – Prose della volgar lingua (1525) Pietra Bemba.

Jak to było? Porządne panteony, świątynne gaje, podniosłe i tłumne uroczystości odprawiane przez namaszczonych kapłanów czy raczej miriady drobnych aktów wiary w istnienie sił większych niż te ludzkie i dysponujących nimi istot, które mieszkają w pniach i konarach drzew, pod ziemią, w strumieniach i wśród pól?

Widzieć przeszłość jako uporządkowaną i monumentalną niczym we współczesnych filmach fantasy – to bardzo kuszące. Nie mniej ciekawie – myśleć o niej jak o ławicy, na którą składają się niewielkie ludzkie poruszenia i łaski pomniejszych bogów, którzy lepiej czują się w dziupli niż na tronach.

W swojej opowieści dr hab. Małgorzata Litwinowicz skupi się na zbiorze tekstów Aleksandra Brücknera Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Przyjrzy się źródłom proponowanej przez uczonego wersji mitologii Bałtów, uważanej za niesprawiedliwie redukcjonistyczną, bo odmawiającą Litwinom, Łotyszom i Prusom prawa do rdzennych panteonów i instytucji życia religijnego. Może jednak możemy dzisiaj przeczytać Brücknera na nowo, lepiej rozumiejąc szanse wynikające z myślenia, które nie ujednolica i respektuje różnorodność i nieuzgadnialność form życia duchowego dawnych mieszkańców litewskich puszcz, pruskich bagien i łotewskiego wybrzeża?

dr hab. Małgorzata Litwinowicz – pracuje w Zakładzie Historii Kultury w Instytucie Kultury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Jest kulturoznawczynią, lituanistką i animatorką kultury. Zajmuje się problematyką polskiej nowoczesności, w szczególności kwestiami związanymi z przemianami medialnymi, wynalazczością i historią środowiskową XIX i wczesnego XX wieku. Zajmuje się też sztuką opowiadania – ostatnie zrealizowane projekty to widowiska narracyjne i słuchowiska: em>Sól ziemi. Obywatele 1918 (na podstawie powieści Józefa Wittlina) oraz Historia Jakubowa. Opowieść ludowa chłopska i babska (na podstawie Słowa o Jakóbie Szeli Brunona Jasieńskiego). Autorka książek: Zmiana której nie było. Trzy próby czytania Reymonta (2019), O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie historycznym byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego (2008). Pracuje obecnie nad projektem Przyswajanie. Kulturowa historia morza w dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce.