Tożsamość Rusi Kijowskiej: spór o przeszłość – spór o teraźniejszość. Stanowiska historyków rosyjskich, ukraińskich i polskich XIX–XX wieku
Zapraszamy na Otwarte Seminarium Biblioteki Narodowej. We wtorek 28 marca 2023 roku, o godzinie 14:00 dr hab. Katarzyna Błachowska z Uniwersytetu Warszawskiego wygłosi referat: Tożsamość Rusi Kijowskiej: spór o przeszłość – spór o teraźniejszość. Stanowiska historyków rosyjskich, ukraińskich i polskich XIX–XX wieku.
W 1939 r. najbardziej prominentny reprezentant sowieckiej nauki historycznej i badacz epoki średniowiecza Borys Grekow, poddał miażdżącej krytyce pogląd – potępionego właśnie przez władze – „strażnika marksistowskiego dogmatu” w pierwszej dekadzie rządów bolszewików Michaiła Pokrowskiego, który twierdził, że dzieje Rusi Kijowskiej (IX–XII/XIII w.) nie były częścią dziejów rosyjskich. Grekow pisał: „swym błędnym traktowaniem Rusi Kijowskiej M.N. Pokrowski oddał przysługę tym, którzy chcieliby widzieć w Rosji barbarzyński kraj, który ukształtował się gdzieś tam na odludnym północnym wschodzie [nad górną Wołgą], który nie ma prawa zaliczać się do grona państw europejskich”.
Słowa Borysa Grekowa dowodzą wagi – tradycyjnego w nauce rosyjskiej – traktowania dziejów Rusi Kijowskiej jako integralnej części rosyjskich dziejów w perspektywie ich całościowej interpretacji. A Grekow wiedział co pisze, gdyż pogląd, który tak zdecydowanie skrytykował był od dawna ugruntowany w tradycyjnej historiografii polskiej. Już Joachim Lelewel stanął na stanowisku, iż dzieje Moskwy – protoplasty państwa rosyjskiego są całkowicie odrębne od dziejów Rusi – Rusi Kijowskiej. Uzasadniwszy swój pogląd stwierdził, że państwo moskiewskie uformowało się jako integralna część mongolskiego-azjatyckiego kręgu cywilizacyjnego. U progu XX w. najznaczniejszy ukraiński historyk Mychajło Hruszewski jednoznacznie stwierdził, że Ruś Kijowska była pierwszym państwem ukraińskim.
Uznanie dziejów Rusi Kijowskiej za pierwszy okres dziejów rosyjskich; za pierwszy okres w dziejach ziem ruskich jako takich, tj. ziem późniejszej Białorusi i Ukrainy, ale nie Moskwy; za dzieje pierwszego państwa ukraińskiego stanowiło podstawę objaśnienia późniejszych wydarzeń, aż po czasy współczesne przyjmujących wybraną interpretację historyków. Uznanie Rusi Kijowskiej za pierwszy okres dziejów rosyjskich stanowiło podstawę uzasadnienia koncepcji „zbierania ruskich ziem”, a więc legitymizowało ekspansję państwa moskiewskiego, a następnie Imperium Rosyjskiego na zachód, aż po jego udział w rozbiorach Rzeczypospolitej. Uznanie odrębności Moskwy od Rusi Kijowskiej ekspansję państwa moskiewskiego na zachód delegitymizowało. Uznanie Rusi Kijowskiej za pierwsze państwo ukraińskie było odrzuceniem przyjętej w Imperium Rosyjskim wykładni o istnieniu jednego narodu wielkoruskiego, którego integralną częścią – acz spaczoną przez „polskie jarzmo” – byli „Małorusini”. Pod rządami bolszewików, od lat 30. XX w. koncepcja Rusi Kijowskiej jako kolebki jednego narodu – wielkoruskiego została zastąpiona koncepcją Rusi Kijowskiej jako kolebki trzech bratnich narodów słowiańskich – rosyjskiego, ukraińskiego, białoruskiego, która legitymizowała przynależność wszystkich do Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich. Koncepcja ta została oczywiście przyjęta w sowieckiej nauce ukraińskiej i białoruskiej, a po II wojnie światowej w nauce polskiej w kraju. Nie przyjmowali jej historycy polscy i ukraińscy na emigracji, lecz siła oddziaływania ich prac była ograniczona.
Rekrutacja została zakończona.
Otwarte seminarium Biblioteki Narodowej to cykl spotkań, których celem jest prezentacja referatów i wyników badań prowadzonych przez jej pracowników, jak i innych specjalistów zajmujących się bibliotekami i książką.
Zapraszamy wszystkich, którzy chcą przedstawić swoje badania dotyczące tematów związanych z bibliotekami i książką, do zgłaszania projektów referatów. Propozycje prosimy przesyłać na adres: seminariabn@bn.org.pl.