Jacek Łukasiewicz (1934–2021)
Jacek Łukasiewicz – polonista, literaturoznawca, poeta, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, zmarł w niedzielę 7 marca we Wrocławiu.
Ostatnimi laty, po śmierci żony, ciężko chorował. W wydanym jesienią zbiorze wierszy Cięcia wiele utworów opatrzył nie tylko datą, ale także miejscem powstania: szpital na Pasteura, szpital na Borowskiej, Vratislavia Medica. Poezję uprawiał przez całe życie równolegle z pracą naukową – wszak jego dwie pierwsze książki to tomiki poetyckie: Moje i twoje (1959) oraz Obraz siedzącej (1963). Następne zbiory wierszy publikował z godną zaakcentowania regularnością: Zabawy zimowe (1968), Dolina (1972), Podróże (1976), Światło mijania (1988), Mali mistrzowie (1993), Czas niedopełniony (1998), Rytmy jesienne (2014), Wiązania (2018) – gdyby wymienić tylko te najważniejsze. Za tomik Stojąca na ruinie otrzymał Nagrodę Literacką m.st. Warszawy w 2012 roku.
Należał do elitarnego grona literaturoznawców, którzy z równym powodzeniem uprawiali historię literatury oraz krytykę literacką. Jego debiutancka książka krytycznoliteracka Szmaciarze i bohaterowie (1963) wpisała się do kanonu polskiej krytyki literackiej drugiej połowy XX wieku. W eseistycznej książce Zagłoba w piekle (1964) pokazał, że jest znakomitym interpretatorem najnowszej polskiej poezji i prozy, czego świadectwem są teksty o Szymborskiej, Różewiczu, Herbercie i Rymkiewiczu z jednej strony, a z drugiej o Malewskiej, Parnickim, Kawalcu i Stachurze. Tę równowagę, z jaką przyglądał się poezji oraz prozie, potwierdził w Republice mieszańców (1974), której bohaterami są: Grochowiak, Harasymowicz, Kozioł, Bryll oraz Zawieyski, Wojdowski, Nowakowski, Terlecki. Krytyce literackiej pozostał wierny do końca życia, czego najznakomitszym dowodem są szkice cyklicznie publikowane na łamach „Odry” (od 1991 roku był członkiem rady redakcyjnej tego miesięcznika). Wybór najcelniejszych tekstów opublikowanych w tym czasopiśmie pod nagłówkiem „Notatki literackie” ukazał się w roku 2016 w książce Kąt widzenia. Nie sposób nie wspomnieć ponadto, że przez długie lata publikował na łamach „Twórczości” i „Tygodnika Powszechnego”, zaś po 1989 roku wspomagał swoim piórem nieistniejące już dzisiaj czasopisma, takie jak „Tygodnik Literacki” oraz „Arkusz”.
Urodził się we Lwowie w roku 1934, w roku 1945 jego rodzina przeprowadziła się do Leszna, gdzie ukończył szkołę podstawową i średnią. W liceum chodził do jednej klasy ze Stanisławem Grochowiakiem, siedzieli nawet w jednej ławce. Po latach był edytorem jego poezji, napisał także książkę monograficzną Poeta Grochowiak (2019), najważniejsze opracowanie poświęcone temu poecie, prozaikowi i dramaturgowi.
W roku 1951 podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie przeszedł wszystkie szczeble kariery akademickiej. Rozprawę habilitacyjną zatytułowaną Mieczysława Jastruna spotkania w czasie wydał w książce w 1982 roku. Szeroko komentowane były także inne jego książki literaturoznawcze, a zatem: Oko poematu (1991), w którym analizował dłuższe formy poetyckie Gałczyńskiego, Broniewskiego, Ważyka, Miłosza, Wata i Grochowiaka, Rytm, czyli powinność – rzecz o twórczości między innymi Żeromskiego, Andrzejewskiego i Konwickiego, ale także Filipowicza, Czerniawskiego czy Zagajewskiego.
Nie unikał pracy popularyzatorskiej, stąd w jego dorobku broszury o życiu i twórczości Urszuli Kozioł (1981) oraz Jerzego Harasymowicza (1983), ale także bogato ilustrowane książki z serii „A to Polska właśnie” poświęcone Adamowi Mickiewiczowi (1999) i Zbigniewowi Herbertowi (2005). Mickiewiczowi poświęcił także wydaną w 1996 roku pracę biograficzną Mickiewicz, a ponadto w 2003 roku tom wręcz wzorcowych analiz oraz interpretacji – Wiersze Adama Mickiewicza. Za ogłoszoną w 2012 roku książkę TR, będącą imponującym efektem wieloletnich zmagań z twórczością Tadeusza Różewicza, rok później został uhonorowany Nagrodą Osobną Miasta Gdynia.
Niezależnie od tego, czy pisał o poezji czy o prozie, czy swoje teksty kierował do szerokiego czy wąskiego kręgu odbiorców, do miłośników literatury czy profesjonalnych badaczy akademickich i uniwersyteckich – pisał zawsze z wielką swadą, językiem jasnym i zrozumiałym, a przecież żywym, obrazowym i przekonującym. Pisał z pasją i zaangażowaniem, ale także erudycyjnie. Jego szkice, studia, felietony, recenzje nie pozostawiały czytelnika obojętnym. W roku 1997 został laureatem Nagrody im. Kazimierza Wyki, najbardziej prestiżowej polskiej nagrody w dziedzinie krytyki literackiej.
W 2020 roku Jacek Łukasiewicz podarował Bibliotece Narodowej materiały ze swojego archiwum, a wśród nich między innymi materiały warsztatowe do prac naukowych, rękopisy i maszynopisy wierszy. W zbiorach Narodowej Książnicy znajdują się również jego listy do Jerzego Krzysztonia, Zbigniewa Herberta, Michała Głowińskiego i Krzysztofa Lisowskiego.