105. rocznica śmierci Stanisława Brzozowskiego
30 kwietnia mija 105. rocznica śmierci Stanisława Brzozowskiego. Autor Legendy Młodej Polski, filozof, publicysta, powieściopisarz i krytyk literacki zmarł we Florencji. W chwili śmierci miał zaledwie 33 lata. Na jego grobie na florenckim cmentarzu Trespiano – zgodnie z wolą zmarłego – widnieje napis: „poeta e filosofo”.
Urodził się we wsi Maziarnia nieopodal Chełma 28 czerwca 1878 roku. W 1896 podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim. Niebawem jednak został relegowany z uczelni za działalność polityczną, aresztowany i osadzony w Cytadeli, gdzie zapadł na gruźlicę, z która zmagał się aż do śmierci. Od chwili debiutu w 1900 roku na łamach „Przeglądu Filozoficznego” prowadził ożywioną działalność literacką. Publikował w prasie postępowej: w „Głosie”, „Przeglądzie Społecznym”, „Krytyce”, „Prawdzie”. Współpracował z Aleksandrem Świętochowskim i Piotrem Chmielowskim, z Ludwikiem Krzywickim, Wacławem Nałkowskim, Stanisławem Stempowskim, Wilhelmem Feldmanem, Florianem Znanieckim. Dał się poznać jako przeciwnik prozy Henryka Sienkiewicza i Antoniego Sygietyńskiego, ale zwolennik Bolesława Prusa, Stanisława Wyspiańskiego, Stefana Żeromskiego i Jana Kasprowicza.
Do legendy przeszła jego pracowitość. Jak twierdzi profesor Andrzej Mencwel, wybitny znawca jego życia i twórczości, autor m.in. wydanej dwa lata temu monumentalnej monografii Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna. Wiek XX, pracował „sukcesywnie i symultanicznie, czyli wieloliniowo”.
Do jego najważniejszych książek należą: Kultura i życie, Współczesna powieść i krytyka, Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej, Widma moich współczesnych, Pamiętnik, Głosy wśród nocy, wreszcie powieści: Pod ciężarem Boga, Sam wśród ludzi, Płomienie. Tak właśnie: „Płomienie” nazywała się działająca w latach 1931–1933 grupa założona przez Oskara Langego i Juliana Hochfelda, tak właśnie zatytułowane było wydawane konspiracyjnie w latach 1942–1944 pismo Jana Strzeleckiego i Karola Lipińskiego. Imieniem i nazwiskiem bohatera tej powieści – Michała Kaniowskiego podpisywał na emigracji swoje prace, m.in. przekłady Aleksandra Sołżenicyna, Jerzy Pomianowski.
Uważa się, że w duchu Brzozowskiego powstały książki z roku 1922 Plagiatowy charakter przełomów literackich w Polsce Karola Irzykowskiego oraz Snobizm i postęp Stefana Żeromskiego. Pod wpływem jego myśli pozostawali twórcy „Sztuki i Narodu” Andrzej Trzebiński i Tadeusz Gajcy, a także odlegli im ideowo Tadeusz Borowski i Czesław Miłosz. Ten ostatni poświęcił mu wydaną w roku 1962 książkę Człowiek wśród skorpionów.
Biblioteka Narodowa jest w posiadaniu rękopisów: Płomieni, Legendy Młodej Polski, Idei, Z dziejów jednego umysłu, ponadto fragmentów różnych utworów takich, jak: Głosy wśród nocy, Sam wśród ludzi czy Dębina, szkicu Odrodzenie indywidualizmu oraz wykładów z cyklu Światopogląd pracy i swobody, ponadto notatek z lektur filozoficznych, socjologicznych i literackich. W zbiorach BN znajduje się także korespondencja Stanisława Brzozowskiego i jego żony Antoniny Kolberg, bratanicy Oskara Kolberga, w tym listy do Żeromskiego.