Kazimierz Orłoś świętuje dziewięćdziesiąte urodziny - Aktualności - Biblioteka Narodowa

Należy dzisiaj do ścisłego grona najwybitniejszych polskich pisarzy. Jest laureatem wielu nagród, takich jak: im. Stanisława Piętaka (1960) oraz Fundacji im. Kościelskich (1970), a także Nagrody Kulturalnej Solidarności (1988), przyznawanej przez Komitet Kultury Niezależnej. Już w XXI wieku pisarzowi nagrody przyznały miesięczniki „Nowe Książki” oraz „Odra”. W 2022 roku odebrał Nagrodę Literacką im. Marka Nowakowskiego za całokształt twórczości nowelistycznej, a trzy lata wcześniej jury Nagrody Literackiej m.st. Warszawy uhonorowało go tytułem Warszawski Twórca, podkreślając w uzasadnieniu: „Kazimierz Orłoś to pisarz, którego uwagę zajmuje codzienne życie w opresyjnym społeczeństwie i rzecz jasna także w opresyjnym systemie politycznym. Interesuje go codzienność, szarość codzienności, banał powszedniości, a jednocześnie okrucieństwo jakiego świat dopuszcza się na pojedynczym, bywa, że przypadkowym, a na pewno niczemu i nikomu niewinnym, bezbronnym człowieku; a ponadto interesuje go (pisarza) obojętność z jaką cała reszta, inaczej mówiąc my – przyglądamy się tej niesprawiedliwości i nie umiemy się zdobyć choćby na słowo protestu”.

Zadebiutował w 1958 roku w numerze wrześniowym redagowanego przez Jarosława Iwaszkiewicza miesięcznika „Twórczość”. W roku 1961 wydał pierwszy zbiór opowiadań Między brzegami. Potem przyszły następne tomy: Koniec zabawy oraz Ciemne drzewa, dobrze przyjęte przez krytykę, wysoko cenione m.in. przez Henryka Berezę i Stefana Lichańskiego.

W związku z tym, że cenzura uniemożliwiła druk jego powieści Cudowna melina, Orłoś zdecydował się opublikować ją nakładem Instytutu Literackiego w Paryżu i wtedy spotkał się z restrykcjami ze stron władz PRL. Sytuację dodatkowo komplikował fakt, że w 1976 roku Kazimierz Orłoś podpisał się pod listem protestacyjnym w sprawie planowanych zmian w Konstytucji PRL. Nie miał wyjścia, związał się z podziemnym pismem „Zapis” i następne książki: opowieści Trzecie kłamstwo i Przechowalnia oraz zbiór nowel Pustynia Gobi ogłaszał w latach 1980–1985 w Paryżu oraz w Londynie, natomiast w kraju – nakładem oficyn bezdebitowych, poza cenzurą. Pisali wtedy o jego twórczości: Witold Wirpsza, Wojciech Skalmowski, Włodzimierz Bolecki.

Do oficjalnego obiegu pisarz wrócił w roku 1992, gdy nakładem Iskier ukazał się obszerny wybór jego opowiadań Drugie wrota w las. Potem przyszedł czas na następne tomy krótkiej prozy – na Niebieskiego szklarza i Drewniane mosty, ale także na zbiór Wielbłąd i inne opowiadania filmowe. W ostatnich latach ukazały się dobrze przyjęte przez czytelników powieści Letnik z mierzei oraz Dom pod Lutnią, a także autobiograficzne narracje z lat 2015–2019: Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy oraz Dzieje człowieka piszącego. Swego rodzaju dodatkiem do tych dwóch ostatnich książek jest wywiad rzeka Rozmowy o ludziach i pisaniu, jaki z Kazimierzem Orłosiem przeprowadził poeta Krzysztof Lisowski, wieloletni redaktor jego utworów publikowanych w Wydawnictwie Literackim.

Na koniec cytat z jednej z powieści Kazimierza Orłosia na temat życia w Polsce Ludowej: „Nasze szkoły, studia, pierwsza praca – wszystko w PRL-u! Gdy musieliśmy egzystować w dwóch światach: tym stworzonym z gazetowych sloganów, przez fałszywe podręczniki, przez nieprawdę, przymus. I tym na co dzień, zwyczajnym: rozmów przy stole, zabaw z rówieśnikami, opinii rodziców, przyjaciół, krewnych. Zdawaliśmy sobie sprawę, że musimy żyć tu i tu. Mówić dwoma językami. Nie wychylać się, nie mówić zbyt często prawdy. Bez tego dwuistnienia nie byłoby życia. Czy to podwójne myślenie – mówienie co innego tu, co innego tam – nie ukształtowało mojego charakteru, mentalności? Ta mimikra? Czy nie kształtowała postawy wielu takich jak ja?”

Z okazji Jubileuszu Biblioteka Narodowa życzy Panu Kazimierzowi Orłosiowi dużo zdrowia, jak najwięcej spokoju i twórczej weny.

Książki Kazimierza Orłosia są dostępne w POLONIE.