Deklaracja o ochronie archiwów, bibliotek, muzeów i obiektów dziedzictwa kulturowego podczas konfliktów zbrojnych i okresów destabilizacji politycznej
W maju 2024 roku przypada 70. rocznica podpisania w Konwencji haskiej o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego – pierwszego międzynarodowego traktatu skupiającego się wyłącznie na tej kwestii. W ostatnich czasach w niepokojącym tempie przybywa dramatycznych wydarzeń, które powodują ogromne straty żyć ludzkich i w światowym dziedzictwie kulturowym.
Międzynarodowa Rada Archiwów (International Council on Archives, ICA), Międzynarodowa Rada Muzeów (International Council on Museums, ICOM), Międzynarodowa Rada ds. Pomników i Miejsc (International Council on Monuments and Sites, ICOMOS) oraz Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotecznych (International Federation of Library Associations and Institutions, IFLA) wyrażają swoje głębokie zaniepokojenie nasilającą się destrukcją życia i dziedzictwa kulturowego podczas konfliktów zbrojnych i okresów destabilizacji politycznej.
Jesteśmy wstrząśnięci tym stanem rzeczy. Ochrona życia ludzkiego jest dla nas priorytetem. Potępiamy także akty zniszczenia wymierzone w muzea, archiwa, biblioteki i obiekty dziedzictwa kulturowego, które stanowią istotną część kultury narodów dotkniętych konfliktem. ICA, ICOM, ICOMOS i IFLA wzywają wszystkie strony zaangażowane w konflikty, aby szanowały i chroniły wszystkie biblioteki, archiwa, muzea i obiekty dziedzictwa kulturowego.
Przypominamy, że dziedzictwo kulturowe jest niezbędne dla przetrwania społeczeństw, a do skutecznej jego ochrony niezbędna jest stała współpraca międzynarodowa i międzysektorowa. W tym celu nasze cztery organizacje utworzyły w 1996 roku Międzynarodowy Komitet Błękitnej Tarczy (International Committee of the Blue Shield), w ramach którego współpracujemy nad przygotowaniami do sytuacji kryzysowych, potencjalnie zagrażających dziedzictwu kulturowemu.
Nasze biblioteki, muzea, archiwa i obiekty dziedzictwa kulturowego niejednokrotnie udowodniły, jak ważną rolę odgrywają w ochronie i promowaniu materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a także w jednoczeniu społeczności. Kultura jest niezbędnym elementem odbudowy i pokoju.
Archiwa dostarczają świadectwa przeszłości i teraźniejszości oraz przyczyniają się do tworzenia bardziej przejrzystych społeczeństw i wzmocnienia demokracji. Uosabiają pamięć, prawdę i sprawiedliwość; odgrywają kluczową rolę w dokumentowaniu naruszeń praw człowieka. W czasie pokoju są niezbędne do odbudowy społeczeństw i utrwalania pokoju. Stanowiąc źródło wiarygodnych informacji, pomagają w odbudowie indywidualnych losów.
Muzea aktywnie uczestniczą w konserwacji, ochronie i rozpowszechnianiu dziedzictwa kulturowego, dlatego też odgrywają centralną rolę w jednoczeniu społeczeństw zarówno w czasie kryzysu, jak i pokoju. Są ważne nie tylko ze względu na swoją misję kulturalną i edukacyjną, ale także z uwagi na społeczny i ekonomiczny aspekt ich oddziaływania, poprzez docieranie do szerokiego grona odbiorców obecnych i przyszłych pokoleń oraz przyczynianie się do rozwoju na poziomie lokalnym.
Biblioteki to miejsca łączące przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. To ośrodki stymulujące budowę społeczności, przynoszące korzyści użytkownikom przez całe życie – zwłaszcza najsłabszym członkom społeczeństw. Niszczenie bibliotek i ich zbiorów to podstawowe działanie mające na celu wymazanie tożsamości i pamięci oraz odebranie społeczeństwom przestrzeni umożliwiającej pojednanie. Ochrona bibliotek jest niezbędna, aby prawa człowieka w zakresie dostępu do informacji, wolności wypowiedzi i uczestnictwa w życiu kulturalnym były respektowane.
Obiekty dziedzictwa to nie tylko pomniki i miejsca historyczne, ale też całe obszary, krajobrazy i ich niematerialne elementy. Dziedzictwo należy do wszystkich: mężczyzn, kobiet, dzieci, ludności rdzennej, grup etnicznych i mniejszościowych. Obejmuje elementy od starożytnych po współczesne, wiejskie i miejskie, powszednie i elitarne, dotyczące systemów wartości, przekonań, tradycji i stylów życia, wraz ze zwyczajami, praktykami i tradycyjną wiedzą. Zachowanie ich znaczenia, integralności i autentyczności wymaga podejścia skupionego na ludziach i ich prawach.
Nasze organizacje wspólnie przypominają o znaczeniu ochrony dziedzictwa kulturowego jako istotnego elementu praw kulturalnych i wyrażają wspólne stanowisko, że osoby zawodowo zajmujące się dziedzictwem kulturowym odgrywają zasadniczą rolę w budowaniu stabilnych, pokojowych społeczeństw przyszłości. Archiwiści, bibliotekarze, muzealnicy i specjaliści zajmujący się dziedzictwem korzystają z dostępnych zasobów, aby chronić materiały znajdujące się pod ich opieką w czasie wojen. Dlatego też wzywamy strony zaangażowane w konflikty, aby szanowały ich pracę i chroniły ich życie.
30 maja 2024 r.