Carmen patrium – Bogurodzica jako pieśń ojczysta
Bogurodzica to utwór, który otwiera historię polskiej literatury. Jest to bez wątpienia jeden z najwspanialszych przykładów średniowiecznej poezji religijnej, świadectwo głębi kultury literackiej wieków średnich oraz wzajemnych związków pomiędzy poezją, teologią i sztuką. Jak często zdarza się przy tak wiekowych utworach, odpisów Bogurodzicy istnieje dość dużo. Dwa najstarsze z nich – przechowywane dziś w Krakowie – pochodzą z samego początku XV wieku i zawierają kolejno 2 i 13 zwrotek. Tzw. przekaz warszawski, którego rękopis z drugiej połowy XV stulecia znajduje się obecnie w zbiorach Biblioteki Narodowej, liczy już 19 strof.
Paweł Gancarczyk w eseju Spory wokół melodii Bogurodzicy zwraca uwagę, że w powszechnej świadomości utwór ten jako carmen patrium, czyli pieśń ojczysta, kojarzy się z ważnymi dla wspólnoty narodowej wydarzeniami, wykonywano ją bowiem przed bitwami, podczas obrzędów koronacyjnych lub w trakcie podniosłych uroczystości kościelnych. Autor próbuje więc odpowiedzieć na pytanie, czy Bogurodzica rzeczywiście powstała „z myślą o doniosłym śpiewie poprzedzającym potrząsanie kopiami, czy raczej była pieśnią rycerską i narodowo-religijnym hymnem, jakim utrwaliła się w pamięci pokoleń”. Sięga zatem do najstarszych źródeł pieśni i stara się przyjrzeć melodii, zauważając ich zasadniczą odmienność od współczesnych notacji muzycznych. W eseju możemy przeczytać też, że specyficzny charakter Bogurodzicy nadaje skrzyżowanie tonacji doryckiej z pentatoniką. Pierwsza kieruje nas w stronę chorału gregoriańskiego, druga zaś przywodzi na myśl najbardziej archaiczną muzykę ludową. Autor zadaje również podstawowe pytanie: Czy najstarsza polska pieśń jest utworem oryginalnym, i jak ta „oryginalność” wyglądała w średniowieczu?
Zachęcamy do lektury eseju Spory wokół melodii Bogurodzicy na blogu biblioteki cyfrowej POLONA.
Esej zostały opublikowany w książce Pierwsze/Najstarsze w zbiorach Biblioteki Narodowej, do nabycia w księgarni internetowej Biblioteki Narodowej.