Zdzisław Stroiński
16 sierpnia 1944 r. w Powstaniu Warszawskim zginął Zdzisław Leon Stroiński. W ubiegłym roku minęło 70 lat od jego śmierci, a zatem od 1 stycznia 2015 utwory tego pisarza należą do domeny publicznej.
Urodził się w Warszawie 19 listopada 1921 r., ale dzieciństwo i wczesną młodość spędził w Zamościu, gdzie jego ojciec pracował jako radca prawny Ordynacji Zamojskiej. W 1939 zdał maturę w Liceum im. Jana Zamoyskiego w Zamościu i został przyjęty w poczet studentów prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Studiów jednak nie podjął z powodu wybuchu II wojny światowej. W roku 1940 przedostał się do Warszawy, gdzie na tajnym Uniwersytecie Warszawskim studiował najpierw prawo, a potem polonistykę. Podczas studiów zaprzyjaźnił się z Tadeuszem Gajcym. Wstąpił do Armii Krajowej, związał się z kręgiem konspiracyjnego miesięcznika „Sztuka i Naród”. W roku 1942 zadebiutował wierszem Ród Anhelich, ogłoszonym w podziemnej antologii Słowo prawdziwe. Utwory literackie i artykuły publicystyczne podpisywał pseudonimem Marek Chmura. W listopadzie 1943 roku nakładem „Sztuki i Narodu” ukazał się na powielaczu tomik jego próz poetyckich Okno, zawierający osiem liryków prozą oraz składający się również z ośmiu części poemat tytułowy.
25 maja 1943 roku wziął udział wraz z Gajcym w zainicjowanej przez Wacława Bojarskiego akcji składania kwiatów pod pomnikiem Mikołaja Kopernika przy Krakowskim Przedmieściu z okazji 400-setnej rocznicy śmierci astronoma. Akcja miała fatalne skutki. Bojarski został postrzelony i wskutek odniesionych ran zmarł kilkanaście dni później. Stroińskiego aresztowano i osadzono na Pawiaku. Po szczęśliwym zwolnieniu z Pawiaka w lipcu, zamieszkał u rodziców w Zwierzyńcu na Zamojszczyźnie. Latem 1944 wrócił jednak do stolicy. Podczas Powstania Warszawskiego walczył jako dowódca drużyny Dywizjonu Motorowego Komendy Obszaru Warszawa AK, a także w Zgrupowaniu Chrobry. Wedle jednej z relacji zginął wraz z Gajcym szesnastego dnia Powstania podczas walk na ulicy Przejazd na Starówce. Obydwaj zostali pochowani na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Jego niewielki, ale ważny dla pokolenia wojennego, dorobek literacki zebrał i opublikował w roku 1963 Zdzisław Jastrzębski w tomiku zatytułowanym Okno, zawierającym wiersze, prozę poetycką oraz artykuły krytyczne. W roku 1982 ukazała się najpełniejsza jak dotąd edycja utworów Stroińskiego Ród Anhelich w opracowaniu Lesława M. Bartelskiego (nawiasem mówiąc, jego przyjaciela z AK), który wcześniej poświęcił mu wiele miejsca w książce Genealogia ocalonych z 1963, wielokrotnie potem wznawianej.
W Bibliotece Narodowej przechowywany jest trzystronicowy list Zdzisława Stroińskiego do Tadeusza Gajcego w kopercie zaadresowanej: „Do POETY dwojga imion TADEUSZA STEFANA”, a także maszynopis wiersza Smutne miasto, opatrzonego przez autora datą „Januarius A.D. 1944”, którego adresatem lirycznym jest również Gajcy.