Katalog druków ulotnych z okresu powstania styczniowego w zbiorach Biblioteki Narodowej
Z okazji 160. rocznicy powstania styczniowego Biblioteka Narodowa przygotowała katalog druków ulotnych zgromadzonych w jej zbiorach pod sygnaturą tematyczną powstania styczniowego (DŻS IA 4f Cim.). Zaprezentowana w katalogu kolekcja należy do największych zbiorów tego rodzaju w Polsce. Tworzą ją dokumenty pochodzące przeważnie z systematycznie prowadzonych po II wojnie światowej zakupów antykwarycznych, ale reprezentowane są w niej także dość licznie druki z lwowskich zbiorów Stanisława Zarewicza i Biblioteki Ordynacji Krasińskich, a także pojedyncze rapperswiliana.
Pod względem tematycznym cimelia te stanowią zbiór mocno osadzony w wizji powstania styczniowego wywodzącej się z indywidualnej pamięci jego twórców, utrwalonej następnie w demokratyczno-niepodległościowej publicystyce i historiografii. Zgodnie z tą tradycją powstanie obejmuje nie tylko sam okres walki zbrojnej, lecz także poprzedzający ją okres manifestacji patriotyczno-religijnych. Tworzona zgodnie z tymi założeniami kolekcja przedstawia przede wszystkim historię polityczną powstania, w tym zwłaszcza rzeczywistość instytucjonalną określaną mianem tajemnego państwa polskiego, oraz wydarzenia, które twórcy tego państwa uważali za kluczowe do jego utworzenia (manifestacje patriotyczne). W zbiorze znalazły się także pojedyncze druki ulotne władz zaborczych (rosyjskich i austriackich), ukazujące polityczne represje i politykę włościańską w Królestwie Polskim, na Litwie i Rusi. Najpóźniejszymi dokumentami w kolekcji są wydane w lutym 1865 roku manifesty fałszywego „Rządu Narodowego”, który w rzeczywistości był prowokacją Zarządu Generał-Policmajstra w Królestwie Polskim zmierzającą do likwidacji ostatnich komórek Organizacji Narodowej.
Omawiany zbiór – wciąż poszerzany dzięki prowadzonym zakupom – w chwili tworzenia katalogu obejmował 331 dokumentów. Gatunkowa różnorodność tych druków jest pochodną funkcji, jaką pełniły w poszczególnych okresach. Z czasu manifestacji 1861 roku pochodzą odezwy, ulotki i najbardziej charakterystyczne dla tego okresu zaproszenia na nabożeństwa patriotyczne. Najbardziej typowymi gatunkami druków ulotnych z czasu walki politycznej i zbrojnej lat 1863–1864 są natomiast odezwy i manifesty, dekrety i rozkazy władz powstańczych różnego szczebla, w mniejszym stopniu także ich rozporządzenia, obwieszczenia, ogłoszenia i okólniki, a także ściśle związane z bieżącymi potrzebami walki instrukcje i regulaminy wojskowe. Na ogół dokumenty te mają postać jednostronnie, rzadziej dwustronnie zadrukowanej karty. Część z nich, szczególnie w 1861 roku była rozpowszechniana w postaci odbitek litograficznych, w tym także odbitek litograficznych pisma ręcznego. Bogatą warstwą ikonograficzną wyróżniają się zaproszenia na nabożeństwa patriotyczne z 1861 roku, a także obligacje pożyczki narodowej z 1863/1864 roku.
Faksymilia ponad stu tych dokumentów znalazły się w katalogu opracowanym przez dr. Lecha Walkiewicza i dr. Marcina Wolniewicza. Jego zasadniczą część stanowią jednak noty katalogowe oraz rozbudowane indeksy (tytułów i incipitów, geograficzny, osobowy, instytucjonalny, przedmiotowy) poprzedzone wstępem wyjaśniającym historyczne okoliczności powstania oraz metodykę katalogowania tak specyficznych cimeliów.
Projekt graficzny tej bogato ilustrowanej publikacji przygotowali Izabela Jurczyk i Robert Bobryk STUDIO-DESIGN.COM.PL.
Publikacja jest dostępna w księgarni stacjonarnej w siedzibie BN, al. Niepodległości 213 w Warszawie, oraz w księgarni internetowej.