Dar Jerzego Windsora hrabiego St Andrews dla Biblioteki Narodowej
W poniedziałek 15 maja Bibliotekę Narodową odwiedził George Windsor Earl of St Andrews.
W trakcie wizyty znamienity gość przekazał do zbiorów Biblioteki Narodowej bardzo cenny starodruk, należący w XVIII wieku do pierwszej polskiej Biblioteki Narodowej, otwartej w Warszawie w 1747 roku przez Józefa i Andrzeja Załuskich.
George Windsor Earl of St Andrews jest członkiem brytyjskiej rodziny królewskiej, prawnukiem króla Jerzego V, najstarszym synem i dziedzicem tytułu Edwarda księcia Kentu. Ukończył Eton College oraz wydział historii na uniwersytecie w Cambridge. Pracował w brytyjskiej służbie dyplomatycznej w Nowym Jorku i Budapeszcie oraz w domu aukcyjnym Christie’s jako specjalista w zakresie dawnej książki. Pełni funkcję kanclerza uniwersytetu w Bolton. Jest członkiem rad wielu organizacji charytatywnych.
L’histoire de Primaleon de Grèce Francisco Vázqueza został opublikowany w Lyonie w 1572 roku w przekładzie François de Vernassala i Gabriela Chappuis. Utwór został opublikowany po raz pierwszy w 1512 roku i jest kontynuacją wydanego w roku 1511 Palmerín de Oliva. Traktuje o przygodach hiszpańskiego rycerza Primaleóna i jego ukochanej Gridonii, przeżyciach Polendosa, brata rycerza, oraz historii miłości jego siostry Fléridy i angielskiego księcia don Duardosa. Niektórzy badacze uważają, że dzieło mogło być inspiracją dla Miguela de Cervantesa podczas tworzenia Don Kichote z La Manchy. Francuski przekład ukazał się w czterech tomach. Narodowa Książnica otrzymała pierwszy z nich.
Podarowany egzemplarz pochodzi ze zbiorów Biblioteki Rzeczypospolitej Załuskich Zwanej – pierwszej polskiej biblioteki narodowej. Biblioteka Rzeczypospolitej, założona w XVIII wieku przez Andrzeja i Józefa Załuskich, biskupów krakowskiego i kijowskiego, zamożnych i dobrze wykształconych bibliofilów, należała do największych i najważniejszych bibliotek europejskich. Na rozkaz carycy Katarzyny II zbiory zostały wywiezione z Warszawy do Petersburga, gdzie stały się główną kolekcją biblioteki carskiej. Duża część tego zbioru została zwrócona na wniosek Polski po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku.
Wiele egzemplarzy zaginęło w czasie transportu biblioteki do Petersburga. Biblioteka Narodowa posiada największy zbiór zachowanych egzemplarzy tej wspaniałej biblioteki. Pojedyncze zachowały się w wielu znanych i historycznych bibliotekach świata. Dar każdego egzemplarza pochodzącego z Biblioteki Załuskich jest niezwykle cenny, również w świetle hekatomby polskich zbiorów w czasie II wojny światowej, a w szczególności spalenia przez niemieckich żołnierzy jesienią 1944 roku w gmachu BOK na ul. Okólnik najcenniejszych rękopisów i starodruków Biblioteki Narodowej, w tym zbiorów dawnej Biblioteki Załuskich.
George Windsor Earl of St Andrews, przekazując dar dla Biblioteki Narodowej, powiedział:
„Z pierwszą księgą romansu rycerskiego L'histoire de Primaleon de Grèce (przypisywaną Francisco Vázquezowi i opublikowaną w Lyonie w 1572 roku w tłumaczeniu François de Vernassala i Gabriela Chappuis’ego), miałem szczęście zetknąć się po raz pierwszy podczas moich studiów w Cambridge. Jej pochodzenie ze zbiorów słynnego osiemnastowiecznego biskupa i bibliofila Józefa Andrzeja Załuskiego odkryłem jednak wiele lat później. Poznałem też znaczenie i tragiczne losy tej kolekcji. Na podstawie oprawy książki przypuścić można, że była w Wielkiej Brytanii od początków XIX wieku. Dzisiaj, po wielu latach jej posiadania jako miłego przyjaciela na półkach mojej biblioteki, jestem szczęśliwy, że może ona powrócić do swojego właściwego domu. Będzie mi miło pomyśleć, że miałem możliwość przyczynić się w małym stopniu do odbudowy polskiego dziedzictwa kulturowego, jak również do okazania mojego przywiązania do Polski i jej narodu”.
Prof. Piotr Wilczek Ambasador RP przy Dworze św. Jakuba przesłał do Biblioteki Narodowej wiadomość:
„Książki, zwłaszcza rzadkie książki, nie są jedynie środkiem przekazu idei, lecz także niezwykle ważnymi artefaktami historycznymi, opowiadającymi ponadczasowe historie, które podróżują przez przestrzeń i przez wieki. Wertując strony rzadkiej książki, przekraczamy granice czasu i dotykamy dokładnie tych samych kart, których dotykali nasi przodkowie. Jest to szczególnie prawdziwe w wypadku L'histoire de Primaleon de Grèce Francisco Vázqueza z 1572 roku, która kiedyś należała do jednego z najwcześniejszych myślicieli oświeceniowych w Polsce, biskupa Józefa Andrzeja Załuskiego, fundatora pierwszej biblioteki publicznej w Polsce – biblioteki Załuskich, prekursora Biblioteki Narodowej w Warszawie. Do niedawna książka ta stanowiła część biblioteki innego znakomitego bibliofila i bliskiego przyjaciela Polski, Jerzego Windsora, hrabiego St Andrews. Dowiaduję się dzisiaj z przyjemnością o decyzji hrabiego, aby podarować Primaleona polskiej Bibliotece Narodowej, tym samym zwrócić go narodowi polskiemu i sprawić, że będzie dostępny dla przyszłych pokoleń”.
Jak przekazał dr Tomasz Makowski, dyrektor Biblioteki Narodowej: „Zbieramy pojedyncze egzemplarze po słynnej pierwszej polskiej Bibliotece Narodowej, jednej z największych w Europie w XVIII wieku. Gest George'a Windsora wpisuje się w szlachetną tradycję bibliofilów zwrotu egzemplarzy rozproszonych bibliotek. Jesteśmy mu za to niezwykle wdzięczni. Dziękuję również obecnemu i poprzedniemu ambasadorowi Polski w Londynie za inicjatywę i zakończone tak spektakularnym zakończeniem działanie”.
Podczas wizyty w siedzibie Biblioteki Narodowej Earl of St Andrews zwiedził także nowe czytelnie oraz obejrzał specjalnie przygotowany pokaz rękopisów ze zbiorów BN.
