Józef Wittlin – 40. rocznica śmierci
Józef Wittlin, poeta i powieściopisarz, autor Soli ziemi, zmarł czterdzieści lat temu w Nowym Jorku. Był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich tworzących na emigracji.
Urodził się 17 sierpnia 1896 roku w Dmytrowie na granicy Podola i Wołynia. Studiował filozofię w Wiedniu, gdzie poznał się z Rainerem Marią von Rilke i przyjaźnił z Josephem Rothem. W okresie dwudziestolecia międzywojennego związany był z grupą „Zdrój”, a potem ze „Skamandrem”. Jego pierwszy zbiór wierszy Hymny, któremu patronował duch poezji Jana Kasprowicza, ukazał się w roku 1920. W latach 1922–1925 mieszkał w Łodzi, gdzie pracował w Teatrze Miejskim i gdzie wraz z Henrykiem Barwińskim założył szkołę dramatyczną. W latach 1925–1926 podróżował po Włoszech. Pracował wtedy nad powieścią o św. Franciszku z Asyżu, której jednak nigdy nie ukończył. W roku 1927 zamieszkał w Warszawie. Propagował ideę pacyfizmu, m.in. w artykułach takich, jak Inwentarz kultury narodowej oraz Wojna, pokój i dusza poety. W latach 1929–1932 przebywał we Francji, gdzie pisał Sól ziemi, za którą otrzymał w 1936 r. Złoty Wawrzyn „Wiadomości Literackich”. Rok wcześniej dostał Nagrodę PEN Clubu za przekład heksametrem Odysei.
Wybuch II wojny światowej zastał go w Paryżu. Po klęsce Francji w roku 1940 wyjechał przez Hiszpanię do Portugalii, skąd w roku 1941 udał się do Stanów Zjednoczonych. W latach 1946–1947 publikował w prasie krajowej, w „Tygodniku Powszechnym” i „Kuźnicy”, potem wyłącznie na emigracji. Z Janem Lechoniem i Kazimierzem Wierzyńskim wydawał „Tygodniowy Przegląd Literacki Koła Pisarzy z Polski”, a następnie „Tygodnik Polski”. Związał się Radiem Wolna Europa. Działał w The European PEN in America, współtworzył także PEN Club Writers in Exile.
Zaraz po wojnie ogłosił w Nowym Jorku zbiór gawęd Mój Lwów, zaś w 1963 r. nakładem Instytutu Literackiego tom esejów Orfeusz w piekle XX wieku. Pozostawił po sobie także przekłady: Gilgamesza, Don Kichota z La Manchy Cervantesa, Pinokia Collodiego, Wilka stepowego Hermanna Hessego oraz powieści Josepha Rotha, takich jak: Hiob, Zipper i jego ojciec, Spowiedź mordercy, Krypta kapucynów.
W roku 1956 podpisał apel skierowany do pisarzy emigracyjnych w sprawie niepublikowania w kraju. Dopiero po jego śmierci – w latach 1978–1979 – nakładem PIW ukazały się w Polsce dwie jego książki: tom wybranych Poezji ze wstępem Juliana Rogozińskiego oraz Sól ziemi z posłowiem Zygmunta Kubiaka.
W Bibliotece Narodowej znajduje się zbiór listów Józefa Wittlina do Bolesława Micińskiego z lat 1936–1940, list do wdowy po Micińskim – Haliny z roku 1945, a także listy do poetów Antoniego Słonimskiego i Bronisława Przyłuskiego, do eseisty Aleksandra Janty-Połczyńskiego i do Jana Koprowskiego, poety oraz tłumacza Georga Trakla.