Izabela Koryś: Książki bardziej książkowe od innych. Społeczne atrybuty prototypu książki
Kiedy w 1992 roku Biblioteka Narodowa rozpoczęła regularne badania stanu czytelnictwa w Polsce, książka była pojęciem całkiem zrozumiałym – jego zakres wyznaczała materialna forma kodeksu, która jednoznacznie odróżniała ją od prasy. Książki dzieliły się wówczas na beletrystykę i niebeltrystykę, albumy, atlasy, encyklopedie, itp., niemniej to co jest książką, a to co nią nie jest, z racji materialnej formy kodeksu było dla ówczesnych użytkowników oczywiste.
W ciągu ponad 20 lat „oczywistość” książki uległa rozmyciu. Oferta wydawnicza znacznie się poszerzyła, pojawiły się książki w formatach cyfrowych, zaś w sytuacjach codziennych, w których wcześniej korzystano z papierowej encyklopedii, słownika, albumu czy atlasu geograficznego, dziś wystarczy jakiekolwiek urządzenie z dostępem do Internetu.
W badaniach czytelnictwa prowadzonych przez Bibliotekę Narodową respondenci proszeni są o podanie tytułów książek, które przeczytali w ciągu minionego roku. Wśród odpowiedzi dominują wskazania beletrystyki, tak jakby książki niebeletrystyczne były z pewnych względów pomijane lub ich lektura nie była postrzegana w kategoriach czytania książki. Być może idea książki nie jest dla respondentów oczywista i jednoznaczna, lecz stopniowalna. Pewne zaś typy publikacji – jak również ich lektura – mogą być postrzegane jako mniej książkowe niż inne, a przez to pomijane w odpowiedziach na pytanie o książki czytane w ostatnim roku, traktowane jako wskaźnik poziomu czytelnictwa.
W artykule przedstawiono wyniki eksperymentu, w którym w oparciu o teorię Eleanor Rosch starano się zrekonstruować sposób, w jaki potocznie postrzegana jest prototypowość różnych typów publikacji książkowych.
Uczestnicy zogniskowanych wywiadów grupowych otrzymali 23 publikacje różniące się gatunkowo i funkcjonalnie (powieść, podręcznik naukowy, album, komiks, poezja, dramat), układem typograficznym i sposobem oprawy (broszura, książka, twarda okładka) z prośbą o uporządkowanie okazanych egzemplarzy w kolejności od książki najbliższej do najodleglejszej ich wyobrażeniu typowej, czyli prototypowej w świetle teorii Rosch, książki.
Choć grupy nieco się różniły w swoich klasyfikacjach, kilka książek zostało jednogłośnie wskazanych jako prototypowe: były to czytane dla przyjemności grube powieści z fabułą wymagającą linearnej lektury od początku do końca, przetworzone autorsko, których stronnice są szczelnie wypełnione tekstem. Literatura niebeletrystyczna, zwłaszcza czytana funkcjonalnie jak podręczniki, monografie naukowe, encyklopedie, ale także albumy i komiksy postrzegana jest jako mniej prototypowa.
Oznacza to, że termin książka bywa potocznie rozumiany węziej, niż wynika to z jego bibliologicznej definicji, a uczestnicy badań czytelnictwa mogą w swoich odpowiedziach pomijać te z czytanych przez siebie publikacji, które ich zdaniem są odległe od prototypowego wyobrażenia książki.
Czytaj cały artykuł z XLIX tomu „Rocznika Biblioteki Narodowej” (PDF)
Wszystkie artykuły na stronie: http://rocznik.bn.org.pl