Katalog nagrań dźwiękowych Biblioteki Muzeum Polskiego w Ameryce
Katalog, wydany przez Bibliotekę Narodową, prezentuje zawartość kolekcji dźwiękowej jednej z największych polonijnych bibliotek na świecie – Biblioteki Muzeum Polskiego w Ameryce.
Publikacja to efekt prac zespołu specjalistów z Narodowej Książnicy, którzy efektywnie włączyli się do wspieranego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego programu Dziedzictwo kulturowe / Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą. Celem programu jest wspieranie polskich instytucji kultury poza Polską przez fachową pomoc w opracowaniu rzadkich i unikatowych zbiorów oraz zabezpieczanie ich dla przyszłych pokoleń.
Kolekcja nagrań zgromadzonych w chicagowskiej placówce liczyła w momencie rozpoczęcia prac nad jej katalogowaniem w 2007 roku ponad pięć tysięcy obiektów płytowych. Zawarte w katalogu opisy tych nagrań dotyczą różnorodnych formatów, obejmują wiele nośników dźwięku – rolki pianolowe, płyty szybkoobrotowe, płyty radiowe oraz płyty długogrające (popularnie zwane winylami), a także unikatowe płyty szklane, produkowane wyłącznie w okresie drugiej wojny światowej. Autorką całości opracowania jest Karolina Skalska, która uporządkowała wieloletnią pracę swoją i całego zespołu ekspertów nad zbiorem nagrań Muzeum Polskiego w Chicago.
Prezentowana kolekcja fonograficzna jest zestawem bezpośrednio związanym z działalnością Polonii amerykańskiej w zakresie kultury muzycznej przede wszystkim w Chicago, ale także na terenie całych Stanów Zjednoczonych. W popularyzacji polskich nagrań ważną rolę odegrał Władysław Sajewski (1872–1948), który był mecenasem i największym polonijnym wydawcą muzycznym w Stanach Zjednoczonych. W 1897 roku założył sklep, a także firmę „Sajewski Music Store” specjalizującą się w sprzedaży instrumentów, druków muzycznych i nagrań płytowych. Jego działalność skoncentrowana była na muzycznych potrzebach polskiej grupy etnicznej zamieszkałej w USA.
Do ciekawych obiektów bibliotecznych odnotowanych w katalogu należy kolekcja rolek pianolowych – nośnika dźwięku, który zaistniał w naszej świadomości również dzięki filmom o Dzikim Zachodzie. Popularna gra pianoli w westernowych saloonach pokazuje, jak rozpowszechniony był w Ameryce ten rodzaj nagrania. Produkcja rolek w Stanach Zjednoczonych utrzymała się do czasów drugiej wojny światowej.
W Muzeum zachowały się 203 rolki, wszystkie wyprodukowane w USA. Najliczniej jest reprezentowana firma Quality Real Special (QRS), która od 1916 roku publikowała serię rolek oznaczonych literą F dla muzycznych nagrań związanych z grupami imigrantów zamieszkałymi w Ameryce. Były wśród nich też nagrania związane z Polakami. To przede wszystkim akompaniamenty fortepianowe do dobrze znanych ówcześnie polskich pieśni i piosenek muzyki rozrywkowej, patriotycznej, a także zakorzenionych w naszej tradycji tańców. Na jednej z kilku znajdujących się w kolekcji rolek o dużej wartości artystycznej własne utwory gra sam Siergiej Rachmaninow (1873–1943).
Ogromna liczba nagrań muzycznych, zachowanych w zbiorach Muzeum na płytach szybkoobrotowych, reprezentuje polskie nagrania powstałe na terenie Stanów Zjednoczonych prawie od początków fonografii. Lata 1925–1935 były złotą dekadą amerykańskich nagrań etnicznych. Kompozycje z muzyką polską nagrywały wówczas tak znakomite firmy fonograficzne, jak: Columbia, Victor, OKeh, Vocalion, Brunswick. Z czasem do tego grona dołączyło wiele mniejszych firm, które rozszerzały swoje zainteresowania na inne rodzaje i gatunki muzyczne. Polski repertuar płytowy to przede wszystkim muzyka ludowa, występująca głównie w aranżacjach i opracowaniach. W pierwszej połowie XX wieku do Ameryki emigrowali głównie przedstawiciele ludności wiejskiej, przenosząc tam żywą tradycję. Dzięki praktyce rejestrowania tej kultury, zachowały się cenne dla dziejów narodu polskiego pamiątki.
Wydawanie muzyki etnicznej w Stanach Zjednoczonych owego czasu było zajęciem opłacalnym. Imigranci należeli do klientów lojalnych i zdeterminowanych – interesujące ich nagrania odwoływały się wszakże do muzyki narodowej: tradycyjnej, patriotycznej, wojskowej. W Chicago w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego stulecia ukazało się najwięcej publikacji nutowych i nagrań europejskich imigrantów. Wtedy też pojawiło się charakterystyczne brzmienie muzyki tworzonej przez amerykańską Polonię.
W tej twórczości dominującą formą jest polka, która na stałe weszła do polonijnego repertuaru. Polka nie jest gatunkiem rdzennie polskim, lecz czeskim, jednak właśnie ona stała się elementem charakterystycznych tendencji w amerykańskim nurcie polonijnej kultury muzycznej.
W katalogu chicagowskiej kolekcji liczne przykłady reprezentują tę formę muzyczną. Wymienia się wielu twórców-muzyków polskiego pochodzenia, którzy uprawiali ten rodzaj repertuaru rozrywkowego oraz mieli znaczny udział w rozwoju polki jako formy tanecznej. Należą do nich Eddie Zima (1923–1966), Eddie Blazonczyk (1941–2012), Marion Lush (1931–1993) czy Walter Jagiełło (1930–2006). Ten ostatni jest uważany za twórcę stylu polki, zwanego później chicagowskim. W muzyce tej artyści podejmowali rozpoznawalne wątki muzyczne, stosowali również rozwiązania warsztatowe wywodzące się z tradycyjnej muzyki polskiej.
Udział Polaków i Amerykanów o polskim pochodzeniu w amerykańskim biznesie fonograficznym to kolejny ciekawy wątek, jaki odsłania Katalog nagrań dźwiękowych Biblioteki Muzeum Polskiego w Ameryce. Był to dotąd niezauważony aspekt działalności muzycznej naszych rodaków poza granicami. Płyty winylowe (tzw. longplaye) produkowano wówczas na masową skalę, a udział w tym mieli właśnie polonijni właściciele wytwórni płytowych. Wśród najbardziej znaczących firm fonograficznych tamtego czasu znajdują się: Dana Record – założona w 1945 roku w Nowym Jorku przez Władysława Daniłowskiego (1902–2000), Aleatoric Recordings czy Dyno Record Company. Jednak najliczniej reprezentowane są nagrania dokonane przez chicagowskie firmy: Melodię Record założoną przez Jana Wojewódkę (1919–1992) w 1950 roku, Jay Jay Records stworzoną przez wspomnianego Waltera Jagiełło w 1951 roku, Chicago Polkas Cheta Schafera (Chestera Aloysiusa Szafrańca, 1922–2018) powstałą w 1952 roku, Ampol Records – firmę działającą od około 1960 roku, czy Bel-Aire Records założoną przez Eddiego Blazonczyka w 1963 roku.
W kolekcji nagrań dźwiękowych prezentowanej w katalogu znajdują się także płyty radiowe Polskiej Sekcji Radia BBC. Jest to niezwykła dokumentacja historyczna polskich audycji nadawanych przez tę rozgłośnię w latach drugiej wojny światowej. Nagrania informują o działaniach formacji polskich. Znajdują się tam także relacje korespondentów wojennych bezpośrednio z frontu. Wśród tych historycznych dokumentów można znaleźć przemowy i wypowiedzi premiera polskiego rządu na uchodźstwie, polskich ministrów, generałów, lotników, marynarzy i inteligencji polskiej. Na uwagę zasługują liczne relacje „Porucznika Herberta”, czyli Janusza Meissnera (1901–1978). Przykładowe tytuły audycji radiowych to: Jak mi Belgowie pomogli w ucieczce, Europa podziemna walczy dalej, Żywa torpeda: opowiadanie oficera O.R.P. „Ślązak”, Jak zmieniłem brzozowy kij zbiega na angielski karabin, Kobieta polska w służbie marynarki handlowej, Polska prasa podziemna: reportaż emigracyjny, Polonia amerykańska wita polskich żołnierzy, Generał Sikorski nie żyje.
Nagrania opisują losy Polaków, polskiej emigracji osiadłej w Anglii, ukazują organizacje Polaków na wygnaniu, dotyczą na przykład tworzenia podstaw polskiego szkolnictwa czy służby zdrowia.
W kolekcji odnoszącej się bezpośrednio do historii Polski na uwagę zasługują nagrania krzewiące kulturę Polaków na emigracji, jak choćby dźwiękowe rejestracje polskiej poezji patriotycznej, np. wierszy Antoniego Słonimskiego (1895–1976) czy wojennej poezji Warszawy.
Ciekawy wątek dotyczący płyt radiowych wiąże się z materiałem wykorzystanym do ich produkcji. Płyty radiowe są w przeważającej części płytami szklanymi. Ten materiał wyznacza szczególny moment w historii europejskiej fonografii. Nagrania na takich płytach powstawały wyłącznie w czasie drugiej wojny światowej, kiedy to dotychczas stosowane materiały do produkcji płyt standardowych – szelak i aluminium – były przeznaczone dla przemysłu zbrojeniowego. Jedynym materiałem możliwym do wykorzystania w produkcji płyt, a jednocześnie gwarantującym zachowanie nagrań dźwiękowych, stało się szkło. Płyty szklane należą do szczególnie cennych i trudnych do przechowywania. Są niezwykle ciężkie, bardzo kruche, wymagają specjalnej konserwacji i ostrożności w magazynowaniu. To unikaty na skalę światową.
Publikacja dostępna jest w księgarni internetowej Biblioteki Narodowej.