Korespondencja Giedroycia i Janty-Połczyńskiego – promocja książki
Ponad 400 listów stanowiących doskonałe źródło do dziejów Instytutu Literackiego „Kultura" zamieszczonych zostało w najnowszej publikacji Biblioteki Narodowej „Jerzy Giedroyc – Aleksander Janta-Połczyński. Korespondencja 1947–1974". Promocja książki opracowanej przez Pawła Kądzielę odbyła się 19 maja 2009 w Sali Rycerskiej Pałacu Rzeczypospolitej.
Otwierając spotkanie, dyrektor BN dr Tomasz Makowski przypomniał, że zgodnie z umową podpisaną w kwietniu br. ze Stowarzyszeniem Instytutu Literackiego „Kultura" Biblioteka Narodowa i Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych dokonają pełnej archiwizacji i inwentaryzacji zbiorów Instytutu w Maisons-Laffitte. „W ramach tego projektu sporządzony zostanie Inwentarz Archiwum Instytutu Literackiego „Kultura" zawierający pełną informację o cennych zbiorach Instytutu oraz zapewnione zostaną właściwe warunki ich przechowywania, ochrony konserwatorskiej oraz udostępniania" – powiedział dyrektor Makowski.
W promocji książki uczestniczył Jacek Krawczyk z Instytutu Literackiego „Kultura", który zaznaczył, że wydana przez Bibliotekę Narodową publikacja stanowi unikalny zbiór korespondencji z okresu początków istnienia „Kultury". „Często brakuje źródeł do tego okresu dziejów emigracji skupionej wokół Redaktora Giedroycia. A był to moment bardzo ważny, w którym „Kultura" wybijała się na niezależność. Z instytucji podległej wojsku przekształcała się w swoistą instytucję naukową, w której stawiało się hipotezę, poddawano ją weryfikacji a następnie ją odrzucano lub potwierdzano" – podkreślił Krawczyk.
Autor opracowania Paweł Kądziela zaznaczył, że publikacja obrazuje mnóstwo dramatycznych sytuacji związanych z pierwszym okresem działalności „Kultury", również tych związanych z finansowaniem działalności Instytutu w Maisons-Laffitte. „Listy obrazują także recepcję „Kultury" w środowiskach polskiej emigracji w Stanach Zjednoczonych, gdzie mieszkał Janta-Połczyński – powiedział Kądziela.
Książka obejmuje wszystkie 402 odnalezione listy. Jedna czwarta z nich – z lat 1948–1949 – dotyczy publikacji w „Kulturze" reportażu Janty Wracam z Polski i kontrowersji, jakie wywołał na emigracji. W liście do Janty z 2 III 1949 r. pisał Giedroyc: Wydaje mi się, że już czas najwyższy zacząć robić jakąś linię podziału sensowną na tej emigracji i zacząć się jej trzymać, a nie ulegać terrorowi dawnych autorytetów. Książka Pana była doskonałym probierzem dla wykrycia niezależności myśli czy myślenia w ogóle, a dętą frazeologią. Giedroyc kreślił zasady linii „Kultury", tym wartościom pozostał wierny przez cały okres wydawania pisma. „Sprawa" Janty stała się okazją do wykrystalizowania się polityki zespołu „Kultury" wobec Kraju i emigracji. Sporo miejsca w korespondencji zajmuje wątek pozostania na emigracji Czesława Miłosza w 1951 r. oraz sprawa Skarbów Wawelskich wywiezionych do Kanady podczas II wojny światowej. Aleksander Janta zabiegał o utworzenie specjalnego funduszu, który miał wesprzeć fachową inwentaryzację zbiorów. Publikacja zawiera też pełen dramatycznych napięć wątek bardziej prywatny – korespondencja ta jest też dialogiem pisarza z Redaktorem. Aleksander Janta – energiczny działacz kulturalny, dziennikarz, publicysta – był jednocześnie wrażliwym poetą, autorem sztuk scenicznych, opowiadań. Co jakiś czas posyłał do „Kultury" swe świeżo napisane utwory z nadzieją, że zostaną opublikowane. I tu napotykał trudności. Jerzy Giedroyc odkładał druk, wyznaczał odległe terminy, których potem nie dotrzymywał, tłumacząc się oficjalnie „zalewem materiałów".
Przez wiele lat Aleksander Janta był przedstawicielem „Kultury" w Stanach Zjednoczonych, zabiegał o dotacje na poszczególne numery pisma, zdobywał prenumeratorów, rozprowadzał wydawnictwa Instytutu Literackiego, prowadził akcje informacyjno-propagandowe na rzecz „Kultury". Podstawę publikacji stanowią listy Aleksandra Janty-Połczyńskiego, przechowywane w Instytucie Literackim w Maisons-Laffitte, oraz listy Jerzego Giedroycia przekazane przez Walentynę Jantową wraz z całym archiwum męża Bibliotece Narodowej (Zakład Rękopisów).
Książka jest bogato ilustrowana zdjęciami archiwalnymi ze zbiorów Biblioteki Narodowej oraz Instytutu Literackiego w Paryżu. Wstęp i liczne przypisy wprowadzają czytelnika w zawiłości epoki, w której korespondencja była prowadzona.