Józef Haller
Józef Haller
Przyszły dowódca Błękitnej Armii spędził dzieciństwo w rodzinnym majątku Jurczyce pod Krakowem. Urodził się w 1873 roku jako trzecie z sześciorga dzieci ziemianina, potomka Jana Hallera, właściciela pierwszej w Polsce drukarni z XVI wieku. Jego dziadek był kapitanem w powstaniu listopadowym, a ojciec brał udział w powstaniu styczniowym. Od 1882 roku rodzina mieszkała we Lwowie, gdzie przyszły generał skończył gimnazjum. Następnie studiował na Wydziale Artylerii Akademii Technicznej w Wiedniu, a po studiach, w 1895 roku rozpoczął służbę w armii austro-węgierskiej w stopniu podporucznika. W 1908 roku odszedł z wojska w stopniu kapitana, po czym pracował społecznie w ruchu spółdzielczym i prowadził szkolenia wojskowe młodzieży z Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a także zajmował się nadawaniem cech polskich skautingowi i przekształcaniem go w harcerstwo.
Po wybuchu I wojny światowej Haller był współorganizatorem Legionów Polskich u boku armii Austro-Węgier. Objął dowództwo 3. Pułku Legionów w stopniu pułkownika. Jego oddziały wsławiły się między innymi zdobyciem wsi Rafajłowa i Nadwórna, a także walczyły z Rosjanami na Huculszczyźnie i w Bukowinie Północnej. W maju 1915 roku Haller uległ wypadkowi samochodowemu i poddał się dłuższej rehabilitacji. W lipcu 1916 roku objął dowództwo II Brygady Legionów. Zdecydował się złożyć przysięgę na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier, a jego II Brygada weszła w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego. Na znak protestu przeciw postanowieniom traktatu brzeskiego, w marcu 1918 roku przebił się wraz z II Brygadą przez front i połączył jej siły z polskimi formacjami w Rosji. Objął dowództwo II Korpusu Polskiego na Ukrainie i otrzymał nominację generalską. Korpus został jednak rozbity przez Niemców w bitwie pod Kaniowem w maju 1918 roku, a jego niedobitki przedzierały się następnie przez rewolucyjną Rosję do Murmańska, skąd także Haller dotarł do Francji. W lipcu 1918 roku wszedł w skład Komitetu Narodowego Polski i został mianowany dowódcą tworzonej we Francji armii polskiej. Stanowili ją ochotnicy spośród jeńców wojennych oraz Polonii francuskiej, amerykańskiej i kanadyjskiej. Z racji niebieskich mundurów formację tę nazwano Błękitną Armią. Jesienią 1918 roku brała ona udział w walkach z Niemcami w Wogezach i Szampanii. Po rozejmie na froncie zachodnim Armię nadal rozbudowywano i gdy wiosną 1919 roku zaczęto ją przenosić do Polski, liczyła około 68 tysięcy żołnierzy. Haller objął dowództwo Frontu Pomorskiego i w tej roli w lutym 1920 roku dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. W wojnie z bolszewikami dowodził Frontem Północnym.
Po wojnie Haller przewodniczył Związkowi Harcerstwa Polskiego i pełnił funkcję prezesa Polskiego Czerwonego Krzyża. W latach 1922–1923 był posłem na Sejm z ramienia Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Występował ostro przeciw wyborowi prezydenta Gabriela Narutowicza, toteż oskarżano go o wpływ na jego zabójcę, a także o antysemityzm. W maju 1926 roku Haller potępił zamach Piłsudskiego i został przeniesiony w stan spoczynku. Od roku 1936 do 1939 był współorganizatorem opozycyjnego Frontu Morges i kierował chadeckim Stronnictwem Pracy. Po II wojnie światowej osiadł w Wielkiej Brytanii i tam zmarł w czerwcu 1960 roku. Jego prochy sprowadzono do Polski w roku 1993.
____________
Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022
