Modele FRBR
FRBR
Na początku lat 90. XX wieku IFLA zwróciła uwagę na potrzeby różnych grup użytkowników informacji bibliograficznej oraz rolę wytwórców informacji (wydawców, księgarzy, a głównie narodowych central bibliograficznych) w zaspokajaniu tych potrzeb, zwłaszcza w kontekście komputerowych baz danych. Po zbadaniu funkcji, zawartości, użyteczności i sposobów wykorzystywania rekordów bibliograficznych grupa badawcza IFLA ds. wymagań funkcjonalnych dotyczących rekordów bibliograficznych – FRBR (Functional Requirements for Bibliographic Records) zaproponowała nowe rozwiązania zawarte w raporcie końcowym: Functional Requirements for Bibliographic Records. Final Report, ogłoszonym przez IFLA w 1998 roku.
Podstawowe cele raportu:
- przedstawienie nowego modelu organizacji danych bibliograficznych
- określenie podstawowego poziomu funkcjonalności rekordów bibliograficznych tworzonych przez krajowe agencje bibliograficzne.
Nowy model organizacji danych bibliograficznych, zwany modelem FRBR, to konceptualny model oparty na informatycznym modelu jednostka – relacja, opracowany poprzez analizę jednostek i relacji występujących w bazach bibliograficznych.
Wprowadzono w nim szereg nowych terminów (m.in. jednostka, relacja, atrybut). Uniwersum bibliograficzne podzielono na trzy grupy jednostek, określono relacje, jakie między nimi zachodzą oraz atrybuty (cechy, właściwości), które można im przypisać. Za kluczowe dla użytkowników rekordów bibliograficznych uznano jednostki stanowiące wytwory myśli ludzkiej: dzieło, realizację, materializację oraz egzemplarz (tworzą one pierwszą grupę jednostek).
Istotą modelu FRBR jest zwiększenie funkcjonalności, użyteczności danych bibliograficznych. Rekordy bibliograficzne tworzone zgodnie z modelem FRBR mają służyć czterem zasadniczym celom:
- odnalezieniu potrzebnych materiałów przez użytkownika
- rozpoznaniu jednostki
- wybraniu odpowiedniego materiału
- uzyskaniu danej jednostki.
W zamyśle autorów, nowa koncepcja struktury informacji bibliograficznych ma sprawić, że katalogi komputerowe zamienią się z linearnych (odwzorowujących w rzeczywistości jedynie tradycyjny katalog) w rozbudowaną sieć relacji, która będzie prowadzić użytkownika po bibliograficznym uniwersum.
Drugi element raportu – określenie podstawowego poziomu funkcjonalności rekordów bibliograficznych tworzonych przez krajowe agencje bibliograficzne – wskazuje minimalny zestaw danych, które powinny znaleźć się w rekordzie bibliograficznym oraz sposób ich powiązania, aby zapewnić ich maksymalną funkcjonalność, by spełniały oczekiwania różnego typu użytkowników (nie tylko końcowych, ale też wydawców, księgarzy, bibliotekarzy, pracowników informacji itd.).
Przygotowując raport FRBR wzięto pod uwagę wszystkie typy materiałów, jakie są lub mogą być przedmiotem zainteresowania użytkowników bibliograficznych baz danych oraz możliwe zastosowania informacji bibliograficznej w różnego typu oprogramowaniu (kontrolowanie zakupów, katalogowanie, wypożyczanie, cytowania bibliograficzne czy wyszukiwanie informacji).
FRBR nie jest instrukcją tworzenia opisów bibliograficznych, ani zbiorem reguł katalogowania. Jest modelem pojęciowym innego niż do tej pory, bardziej funkcjonalnego wykorzystania opisów bibliograficznych w katalogowych bazach danych. Znaczenie modelu FRBR polega również na tym, że nie jest on w żaden sposób uzależniony od standardów katalogowania, takich jak Anglo-American Cataloging Rules (AACR) czy International Standard Bibliographic Description (ISBD).
FRAD
W 2009 roku IFLA ogłosiła kolejny raport poświęcony wymaganiom funkcjonalnym, tym razem dotyczący danych wzorcowych – Functional Requirements for Authority Data (FRAD).
Zawiera on analizę:
- atrybutów jednostek wykorzystywanych w bazach bibliograficznych jako dane wzorcowe (osób, rodzin, ciał zbiorowych, dzieł, realizacji, materializacji, egzemplarzy, pojęć, obiektów, wydarzeń i miejsc)
- nazw, pod którymi te jednostki są znane
- tworzonych dla nich kontrolowanych punktów dostępu.
Konceptualny model FRAD opisuje atrybuty tych jednostek oraz relacje zachodzące między nimi. Koncentruje się na zawartości i formie rekordów wzorcowych (rekordów kartotek wzorcowych). Jego celem jest zwiększenie funkcjonalności danych wzorcowych przez podniesienie ich spójności i reprezentatywności.
Model FRAD jest rozszerzeniem i rozwinięciem koncepcji zawartych w modelu FRBR.
FRSAD
W 2010 roku IFLA ogłosiła trzeci już raport poświęcony wymaganiom funkcjonalnym, tym razem dotyczący danych wzorcowych opisu rzeczowego – Functional Requirements for Subject Authority Data (FRSAD). W ten sposób powstała cała rodzina opartych na FRBR modeli konceptualnych IFLA dotyczących wymagań funkcjonalnych (the FRBR family of conceptual models – rodzina modeli konceptualnych FRBR).
Model FRSAD wprowadza nowe terminy (nomen, thema) oraz definiuje nowe kategorie relacji pomiędzy jednostkami, niewystępujące we wcześniejszych modelach wymagań funkcjonalnych IFLA.
IFLA LRM
Najnowszym modelem konceptualnym IFLA jest ogłoszony w 2017 roku IFLA Library Reference Model. A Conceptual Model for Bibliographic Information (IFLA LRM).
IFLA LRM jest połączeniem powstałych wcześniej modeli: FRBR, FRAD, FRSAD. Został opracowany w celu wyeliminowania niespójności między powstałymi w różnym czasie i w różnych zespołach trzema oddzielnymi modelami. W rezultacie powstał jeden udoskonalony, logiczny i wewnętrznie spójny model, który obejmuje wszystkie aspekty danych bibliograficznych. Jednocześnie zaktualizowano sposób modelowania danych zgodnie z najnowszymi metodami modelowania konceptualnego.
IFLA LRM został zaprojektowany do użytku w środowisku danych powiązanych (Linked Data) oraz do wspierania i promowania wykorzystania danych bibliograficznych w środowisku Linked Data.