120. rocznica urodzin Józefa Czapskiego
120 lat temu w Pradze urodził się Józef Czapski, malarz i eseista, jeden z najbliższych współpracowników Jerzego Giedroycia i Instytutu Literackiego w Paryżu. Zmarł w Maisons-Laffitte 12 stycznia 1993 r. Pochowany został na cmentarzu w Le Mesnil-le-Roi.
Dzieciństwo spędził w majątku rodzinnym Przyłuki na Białorusi, do szkoły chodził w Petersburgu. W roku 1917 wstąpił do 1. Pułku Ułanów Krechowieckich w Mińsku, zaś w roku 1918 podjął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, potem studiował malarstwo w pracowni Józefa Pankiewicza w ASP w Krakowie. W roku 1924 wraz z Janem Cybisem i Zygmuntem Waliszewskim wyjechał do Paryża, gdzie we trójkę założyli tzw. Komitet Paryski (stąd określenie „kapiści”). Walczył w kampanii wrześniowej 1939. Dostał się do niewoli radzieckiej, internowany m.in. w Starobielsku i w Griazowcu. Po zwolnieniu z obozu, wstąpił do Armii Polskiej (gen. Andersa), w której organizował życie oświatowe i kulturalne, a także zajmował się poszukiwaniem zaginionych polskich oficerów. Był redaktorem „Orła Białego”. Po wojnie znalazł się w Rzymie, skąd w roku 1946 przeniósł się do Paryża. Od 1947 r. mieszkał w Maisons-Laffitte wraz z siostrą Marią Czapską (1894–1981), historyczką literatury i eseistką, z którą w roku 1965 wydał książkę Dwugłos wspomnień. Był współorganizatorem Kongresu Wolności Kultury w 1950, a od 1974 współpracownikiem „Kontynentu”, kierowanego przez Władimira Maksimowa czasopisma rosyjskiej emigracji.
Równolegle uprawiał malarstwo i pisarstwo. Do jego najważniejszych książek należą: Wspomnienia starobielskie z 1944 r. oraz wielokrotnie wznawiany tom wspomnień Na nieludzkiej ziemi z 1949 r., ponadto tom szkiców na temat malarstwa Oko (1960), zbiór esejów Tumult i widma (1981), a także książki Patrząc (1983) oraz Czytając (1990). Przez niemal całe dorosłe życie prowadził dziennik, którego fragmenty ukazały się w tomie Wyrwane strony (1993), a także wielokrotnie na łamach „Zeszytów Literackich”. W roku 2001 ukazał się tom rozmów Świat w moich oczach, jakie przeprowadził z nim Piotr Kłoczowski. Spośród kilku książek, które powstały na temat jego życia i twórczości malarskiej oraz literackiej, wyróżniają się prace Joanny Pollakówny z 1993 r. oraz Wojciecha Karpińskiego z 1996 r.
W zbiorach Biblioteki Narodowej przechowywane są listy Czapskiego do pisarzy: Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia, Jerzego Stempowskiego, Czesława Miłosza, Mariana Pankowskiego, Aleksandra Janty-Połczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Mirona Białoszewskiego, a także do profesora Stanisława Lorentza, historyka sztuki i do Hanny Kirchner, historyczki literatury. Ponadto w archiwum Zofii i Zygmunta Hertzów, będącym w posiadaniu BN, znajdują się rysunki i obrazy, jakie Czapski ofiarował swoim przyjaciołom.